سی تی اسکن یک روش عکس‌برداری رایج به منظور تشخیص بیماری‌های مغز و اعصاب می‌باشد. سی تی اسکن شامل عکس‌های با زوایای مختلف است که با استفاده از اشعه ایکس گرفته می‌شود.

سی تی اسکن به چه نوع عکس برداری گفته می‌شود؟

سی تی در لغت به معنی مقطع‌نگاری کامپیوتری بوده و نام دیگر سی تی اسکن، کت اسکن می‌باشد. سی تی اسکن شامل ترکیبی از عکس‌های گرفته شده با اشعه ایکس است که از زوایای مختلف گرفته شده و با پردازش کامپیوتری به شکل یک تصویر با مقطع عرضی یا برش‌های مختلف تبدیل شده‌اند.

این عکس‌ها ممکن است از استخوان‌ها، عروق خونی و یا بافت‌های نرم بدن گرفته شده باشند. عکس های دستگاه سی تی اسکن نسبت به عکس‌های معمولی گرفته شده با اشعه ایکس جزئیات بیشتری را نشان می‌دهند.

موارد استفاده از سی تی اسکن

سی تی اسکن استفاده‌های متفاوتی دارد ولی بیشترین استفاده آن برای معاینه سریع افرادی است که دچار آسیب‌های داخلی ناشی از تصادفات رانندگی یا دیگر حوادث شده‌اند. از سی تی اسکن می‌توان برای عکس‌برداری از تقریبا همه جای بدن استفاده کرد. این روش برای تشخیص بیماری‌ها و جراحات و همچنین برنامه‌ریزی درمان، جراحی و پرتودرمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اسکن مغز و اعصاب

سی تی اسکن کرانیال یک ابزار تشخیصی است که برای ایجاد تصاویر با جزئیات بالا از داخل سر (جمجمه، مغز، سینوس‌های جانبی، حفره‌ها و حدقه‌ی چشم) مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این روش غیرتهاجمی است، یعنی برای انجام آن نیازی به عمل جراحی نخواهد بود. معمولا توصیه می‌شود که قبل از روی آوردن به روش‌های تهاجمی، علائم متعددی که بر روی سیستم عصبی تأثیر می‌گذارند بررسی شوند.

سی تی اسکن می‌تواند نیاز به فرآیندهای تهاجمی برای تشخیص مشکلات داخل جمجمه را کاهش دهد. این روش یکی از بی‌خطرترین راه‌هایی است که پزشک برای بررسی مشکلات سر و گردن از آن استفاده می‌کند.

مزایای سی تی اسکن

فوآید سی تی اسکن شامل موارد زیر است:

• جامع بودن
• سرعت
• محدودیت‌های کمتر نسبت به اسکن ام آر آی

جامع بودن

سی تی اسکن می‌تواند از استخوان، بافت نرم و عروق خونی به‌طور هم‌زمان عکس‌برداری کرده و نسبت به عکس‌برداری عادی با اشعه‌ی ایکس مزایای بسیار واضحی دارد.

توانایی تشخیصی سی تی اسکن می‌تواند نیاز به بیوپسی با عمل جراحی و یا عمل‌های جراحی تشخیصی را از بین ببرد. توانایی عکس‌برداری به هنگام و زنده در این روش را می‌توان برای هدایت سوزن بیوپسی و دیگر روش‌های مشابه به کار گرفت.

سرعت

اکثر موارد سی تی اسکن تنها چند ثانیه زمان می‌برند و اسکن کل بدن تنها به حدود نیم ساعت زمان احتیاج خواهد داشت. این سرعت به پیدا کردن جراحات داخلی و خونریزی‌های داخلی در زمان مناسب و درنتیجه نجات جان فرد کمک می‌کند.

محدودیت‌های کمتر نسبت به اسکن ام آر آی

CT-SCAN همانند اسکن ام آر آی (MRI) نیازی به بی‌حرکت ماندن مطلق بدن نخواهد داشت. همچنین سی تی اسکن محدودیتی در مورد تجهیزات پزشکی قرار داده شده در بدن ندارد.

کاربردهای سی تی اسکن

تصاویر گرفته شده با سی تی اسکن کرانیال برای دیدن جزئیات بیشتر نسبت به عکس‌برداری معمولی با اشعه ایکس استفاده می‌شوند. این تصاویر می‌توانند به تشخیص طیف وسیعی از عارضه‌ها کمک کنند ازجمله:

• موارد غیرطبیعی در استخوان‌های جمجمه
• بدشکلی‌های عروقی یا وجود رگ‌های خونی غیرطبیعی
• آتروفی بافت‌های مغزی
• نقایص مادرزادی
• آنوریسم مغزی
• خونریزی مغزی
• هیدروسفالی یا تجمع مایعات در جمجمه
• عفونت یا تورم
• آسیب به سر، صورت یا جمجمه
• سکته
• تومور

در مورد برخی آسیب‌ها و یا در مواردی که بیمار بدون وجود دلیل خاصی علائم زیر را نشان می‌دهد، پزشک CT-SCAN مغز درخواست خواهد کرد. این موارد عبارتند از:

• غش کردن
• سردرد
• تشنج به‌خصوص در مواردی که اخیرا تشنج اتفاق افتاده باشد.
• تغییرات رفتاری ناگهانی و یا تغییر در نحوه‌ی تفکر
• کاهش شنوایی
• کاهش بینایی
• ضعف عضلانی یا بی‌حسی و خارش
• اختلالات کلامی
• اختلال در بلع

همچنین از کاربرد CT-SCAN، می‌توان برای کمک به انجام جراحی یا بیوپسی نیز استفاده کرد.

نحوه آماده سازی برای سی تی اسکن

برخی از انواع سی تی اسکن مغز نیازمند جوهر مخصوص بوده که به آن ماده حاجب گفته می‌شود. این ماده قبل از شروع عکس‌برداری وارد بدن می‌شود. این جوهر کمک می‌کند تا نقاط خاصی از بدن وضوح بیشتری در تصاویر داشته باشند.

جوهر را می‌توان از طریق یک ورید در دست یا ساعد بیمار وارد بدن او کرد. در صورت استفاده از جوهر، از بیمار درخواست می‌شود تا به مدت ۴ تا ۶ ساعت قبل از انجام عکس‌برداری، چیزی نخورد و ننوشد.

در صورت واکنش‌های قبلی بیمار نسبت به ماده حاجب، پزشک را در جریان قرار دهید. ممکن است برای انجام بی‌خطر این روش، نیاز به استفاده از داروهای خاصی باشد.

قبل از تزریق ماده حاجب، در صورتی که بیمار از داروی دیابتی متفورمین (گلوکوفاژ) استفاده می‌کند، پزشک را مطلع سازید. ممکن است موارد احتیاطی دیگری نیز وجود داشته باشند که بیمار باید آن‌ها را رعایت کند. همچنین در صورتی که بیمار به مشکلات کلیوی مبتلاست پزشک را مطلع سازید چراکه جوهر استفاده شده برای عکس‌برداری می‌تواند این مشکلات را تشدید کند.

در صورتی که بیمار بیش از ۱۳۵ کیلوگرم وزن دارد، در مورد محدودیت وزنی دستگاه عکس‌برداری سوال کنید. برخی از دستگاه‌ها این محدودیت‌ها را دارند.

چگونه سی تی اسکن انجام میشود؟

در سی تی اسکن کرانیال، چندین عکس با اشعه ایکس از شما گرفته می‌شود. سپس یک کامپیوتر این عکس‌ها را با یکدیگر ترکیب کرده و تصاویر پر جزئیاتی از سر بیمار ایجاد می‌کند. این تصاویر به پزشک برای انجام تشخیص کمک می‌کنند. این روش معمولا در بیمارستان یا مراکز عکس‌برداری انجام می‌شود.

عکس‌برداری از بیمار تنها ۱۵ دقیقه زمان خواهد برد. برای عکس‌برداری بیمار باید جواهرات و دیگر اشیای فلزی را از بدن خود دور کند. این فلزات می‌توانند به دستگاه عکس‌برداری آسیب رسانده و باعث اختلال در اشعه ایکس شوند.

احتمالا از بیمار خواسته می‌شود تا لباس مخصوص بیمارستان را بپوشد. بسته به علت درخواست سیتی اسکن مغز، بیمار باید به پشت یا به شکم خود بر روی یک تخت باریک بخوابد. ثابت ماندن کامل بیمار در طول عکس‌برداری اهمیت زیادی دارد. کوچک‌ترین مقدار حرکت باعث تار شدن عکس‌ها خواهد شد.

برخی از افراد از سی تی اسکن هراس داشته و از فضای بسته داخل دستگاه می‌ترسند. در این موارد پزشک یک داروی آرام‌بخش برای حفظ آرامش بیمار در طول عکس‌برداری تجویز خواهد کرد.

آرام‌بخش همچنین به بی‌حرکت ماندن بیمار نیز کمک خواهد کرد. در صورت درخواست برای کودکان نیز، از داروی آرام‌بخش به دلایل ذکر شده استفاده خواهد شد.

بیمار بر روی تخت خوابیده و تخت به آرامی وارد دستگاه می‌شود تا جایی که سر بیمار درون دستگاه قرار بگیرد. ممکن است از بیمار خواسته شود تا برای مدت کوتاهی نفس خود را حبس کند.

دستگاه عکس‌برداری اشعه ایکس دور سر بیمار چرخیده و عکس‌های متعددی با زوایای مختلف از او می‌گیرد. به هر یک از این عکس‌ها یک برش گفته می‌شود. کنار هم قرار دادن این برش‌ها، یک تصویر سه‌بعدی ایجاد می‌کند. این عکس‌ها را می‌توان بلافاصله بر روی نمایشگر مشاهده کرد. سپس این تصاویر ذخیره شده و چاپ می‌شوند.

برای امنیت بیمار، دستگاه سی تی اسکن مغز دارای میکروفون و بلندگو بوده که بیمار می‌تواند از طریق آن با تکنسین عکس‌برداری سی تی اسکن در تماس باشد.

عوارض سی تی اسکن

عوارض جانبی و خطرات سی تی اسکن شامل ناراحتی، قرار گرفتن در معرض تشعشعات و واکنش آلرژیک نسبت به ماده حاجب می‌باشد. نگرانی‌های خود را قبل از عکس‌برداری سی تی اسکن با پزشک در میان بگذارید تا خطرات احتمالی کاهش یافته و بتوان عکس‌برداری مفیدتری را انجام داد.

ناراحتی

انجام سی تی اسکن مغز یک فرایند بدون درد است. برخی از افراد ممکن است به دلیل سختی تخت احساس ناراحتی کرده و یا نتوانند بی‌حرکت بمانند.

ممکن است بیمار به هنگام وارد شدن ماده حاجب به ورید، اندکی احساس سوزش کند. برخی از افراد نوعی مزه فلزی در دهان و احساس گرما در کل بدن خواهند داشت. این واکنش‌ها طبیعی بوده و معمولا کمتر از یک دقیقه زمان می‌برند.

قرار گرفتن در معرض تشعشعات

سیتی اسکن بیمار را در معرض مقداری اشعه قرار می‌دهد. پزشکان معمولا عقیده دارند که خطر این عکس‌برداری نسبت به خطر تشخیص داده نشدن عارضه‌های جدی در بدن ناچیز است.

خطر یک مرتبه عکس‌برداری کم است ولی با عکس‌برداری‌های متعدد با اشعه‌ی ایکس و سی تی اسکن، این خطر افزایش خواهد یافت. اسکنرهای جدید، بیمار را در معرض اشعه کمتری نسبت به مدل‌های قدیمی‌تر قرار می‌دهند.

در صورت باردار بودن بیمار، پزشک را مطلع سازید. ممکن است پزشک بتواند با استفاده از دیگر روش‌های عکس‌برداری، از قرار گرفتن جنین در معرض اشعه جلوگیری کند. ازجمله این روش‌ها می‌توان به اسکن سر ام آر آی یا اولتراسوند که از اشعه استفاده نمی‌کند اشاره کرد.

واکنش آلرژیک نسبت به ماده حاجب

در صورتی که بیمار قبلا نسبت به ماده حاجب واکنش آلرژیک نشان داده است، پزشک را در جریان قرار دهید. ماده حاجب معمولا حاوی ید بوده و ممکن است باعث حالت تهوع، استفراغ، راش پوستی، کهیر، خارش و یا عطسه در افرادی که به ید حساس هستند شود.

قبل از تزریق این ماده به بدن، داروهای استروئیدی و آنتی هیستامین به بیمار داده می‌شوند تا با این علائم مقابله کند. پس از عکس‌برداری سیتی اسکن، در صورت ابتلای بیمار به دیابت یا بیماری‌های کلیوی، ممکن است برای خارج کردن ید از بدن، لازم باشد تا بیمار مقادیر زیادی مایعات بنوشد.

در موارد بسیار نادر سی تی اسکن مغز، ممکن است ماده حاجب باعث شوک آنافیلاکسی شود که یک واکنش آلرژیک کلی در بدن بوده و می‌تواند کشنده باشد. در صورت اختلالات تنفسی بیمار، بلافاصله تکنسین عکس‌برداری را مطلع کنید.

ام آر آی یک روش تصویربرداری پیشرفته است که از طریق آن می‌توان تصویر بافت‌های درونی بدن را دید. در صورتی که اصول ایمنی رعایت شود، ام ار ای یک روش کاملا ایمن برای تصویر برداری است.

تصویربرداری ام آر آی (MRI) و مزایای آن

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی) روشی است که در آن از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای تصویربرداری دقیق از ارگان‌ها و بافت‌های درون بدن استفاده می‌شود.

بیشتر دستگاه‌های ام آر ای بزرگ و لوله‌ای شکل هستند. زمانی که شما داخل دستگاه ام آر آی می‌شوید، میدان مغناطیسی باعث می‌شود که‌ اتم‌های هیدروژن به طور موقتی در بدن شما تغییر جهت یابند. امواج رادیویی باعث همسو شدن اتم‌ها و ایجاد شدن سیگنال‌های بسیار ضعیف شده که برای ساختن عکس‌های مقطعی‌ ام آر ای استفاده می‌شود.

دستگاه ام آر آی همچنین می‌تواند برای تولید عکس‌های سه بعدی که از زوایای مختلف دیده می‌شوند به کار برده شود. امروزه پزشکان برای عکس‌برداری از داخل بدن بیماران از دستگاهی به نام ام آر ای استفاده می‌کنند.

مزایای ام آر آی نسبت به دیگر تجهیزات عکس‌برداری این است که تصاویر واضح‌تری را ارائه می‌دهد؛ اما افرادی که اضافه وزن بسیار دارند یا از ایمپلنت‌های فلزی استفاده کرده‌اند برای استفاده از ام آر آی محدودیت دارند. همچنین زنان باردار نیز قبل از استفاده از دستگاه ام آر ای باید با پزشک یا متخصص رادیولوژی مشورت نمایند.

چرا عکس‌برداری به روش ‌ام آر آی انجام می‌شود؟

ام آر آی (MRI) یک روش غیرتهاجمی است که پزشک برای معاینه ارگان‌ها، بافت‌ها و سیستم اسکلتی بدن به کار می‌برد. با این روش تصاویری با کیفیت بالا از بدن گرفته می‌شود که به تشخیص بسیاری از بیماری‌ها و مشکلات کمک می‌کند.

انواع ام ار ای

ام ار ای انواع مختلفی دارد که شامل موارد زیر است:

• ام آر ای مغز و نخاع
• ام آر آی قلب و عروق خونی
• ام آر آی ارگان‌های داخلی دیگر
• ام آر آی استخوان‌ها و مفاصل
• ام آر آی سینه

انواع ام آر آی مغز

ام آر ای مغز و نخاع

در بسیاری از موارد از ام آر آی مغز و نخاع استفاده می‌شود. این تصاویر غالبا برای کمک به تشخیص بیماری‌های زیر به کار برده می‌شوند:

• آنوریسم عروق مغزی
• اختلالات چشم و گوش داخلی
• اسکلروز چندگانه (ام اس)
• آسیب‌دیدگی‌های نخاعی
• سکته مغزی
• تومورهای مغزی
• آسیب‌دیدگی‌های مغز ناشی از وارد آمدن ضربه به سر

یکی از انواع ام آر ای، ام آر آی (MRI) عملکردی مغز است. با این روش تغییرات متابولیسمی ایجاد شده در مغز اندازه‌گیری می‌شود. همچنین با این روش آناتومی مغز بررسی شده و مشخص می‌شود که کدام قسمت مغز عملکرد بحرانی دارد.

ام آر آی مغز به مشخص شدن قسمت‌های کنترل حرکتی و زبانی در مغز افرادی که می‌خواهند عمل مغز انجام دهند کمک می‌کند. ام آر آی عملکردی همچنین برای ارزیابی آسیب‌دیدگی ناشی از جراحات سر و اختلالاتی نظیر بیماری آلزایمر به کار می‌رود.

ام آر آی قلب و عروق خونی

ام آر آی قلب و عروق خونی برای بررسی و ارزیابی موارد زیر به کار برده می‌شود:

• اندازه و عملکرد دهلیزهای قلب
• ضخامت و حرکت دیواره‌های قلب
• گستردگی آسیب‌دیدگی‌های ناشی از حملات یا بیماری‌های قلبی
• مشکلات ساختاری در آئورت مانند آئوریسم یا انسداد آئورت
• التهاب یا انسداد عروق خونی

ام آر آی ارگان‌های داخلی دیگر

ام آر ای ممکن است برای بررسی تومورها یا ناهنجاری‌های دیگر در بسیاری از ارگان‌های بدن به کار برده شود. برخی از این ارگان‌ها عبارتند از:

• کبد و مجرای صفراوی
• کلیه‌ها
• طحال
• پانکراس
• رحم
• تخمدان‌ها
• پروستات

ام آر آی استخوان‌ها و مفاصل

ام آر آی (MRI) همچنین برای ارزیابی قسمت‌های زیر در بدن به کار برده می‌شود:

• ناهنجاری‌های مفصلی که به دلیل ضربه یا آسیب‌دیدگی‌های مکرر ایجاد شده‌اند مانند پارگی غضروف یا رباط‌ها
• ناهنجاری‌های دیسکی در ستون فقرات
• عفونت‌های استخوانی
• تومور استخوان و بافت نرم

ام آر آی سینه

ام آر آی همچنین ممکن است همراه با ماموگرافی برای تشخیص سرطان سینه به خصوص در زنانی که بافت توده‌ای در سینه دارند یا در آنهایی بیشتر در معرض ابتلا به این سرطان قرار دارند انجام شود.

عوارض ام آر آی چیست؟

از آنجا که در دستگاه MRI از میدان مغناطیسی قوی استفاده می‌شود، وجود تجهیزات فلزی در بدن ممکن است باعث ایجاد عوارضی شده یا بر قسمتی از تصاویر گرفته شده به روش ام آر آی تاثیر بگذارد.

قبل از انجام ام آر آی به تکنسین آن در مورد استفاده از دستگاه‌های الکترونیکی یا فلزی در بدن اطلاع دهید تا شما را از عوارض دستگاه ام ار ای آگاه سازند. برخی از این تجهیزات فلزی یا الکترونیکی عبارتند از:

• پروتزهای متحرک فلزی
• دریچه‌های مصنوعی قلب
• دیفیبلاتور متحرک قلب
• پیس میکر
• گیره‌های فلزی
• ایمپلنت‌های حلزونی
• گلوله یا هر شی‌ء فلزی دیگر

اگر شما خالکوبی کرده‌اید، از پزشک در مورد تاثیر آن بر تصاویر گرفته شده با ام آر ای سؤال کنید. برخی از جوهرهای تیره ممکن است حاوی مواد فلزی باشند.

قبل از انجام ام آر آی، به پزشک در مورد قصد خود برای بارداری اطلاع دهید. خطر ام ار ای در بارداری شامل اثرات میدان مغناطیسی روی جنین هنوز به طور دقیق مشخص نشده است. ممکن است پزشک از روش‌های جایگزین استفاده کرده یا تصویربرداری به روش ام آر آی را به تاخیر بیندازد.

قبل از انجام ام آر آی حتما به پزشک و تکنسین دستگاه در مورد مشکلات کلیوی و کبدی خود اطلاع دهید زیرا بیماری‌های این ارگان‌ها ممکن است باعث ایجاد محدودیت در عوامل کنتراست تزریقی را در حین اسکن محدود کند.

نحوه آماده شدن برای انجام ام آر آی

قبل از انجام ام آر آی، می‌توانید مطابق برنامه خود غذا خورده و داروهای خود را مصرف کنید مگر این که پزشک دستور دیگری داده باشد. معمولا از شما خواسته می‌شود اشیای فلزی که ممکن است بر میدان مغناطیسی تاثیر بگذارند را از خود دور کنید. برخی از این وسایل عبارتند از:

• جواهرات
• گیره سر
• عینک
• ساعت
• کلاه‌گیس
• پروتزهای دندانی
• سمعک
• سینه‌بند

آمادگی برای ام آر آی

در حین انجام ام آر آی چه اقداماتی انجام می‌شود؟

دستگاه MRI مانند یک لوله بزرگ باریک است که هر دو طرف آن باز است. شما روی یک تخت متحرک دراز کشیده و به سمت داخل این لوله هدایت می‌شوید. یک تکنسین از اتاق دیگری شما را تحت نظر دارد و شما می‌توانید از طریق یک میکروفون با او صحبت کنید.

اگر شما ترس از محوطه‌های بسته دارید (کلاستروفوبیا) به شما داروهایی داده می‌شود که در هنگام انجام ام آر آی خوابیده و اضطراب کمتری داشته باشید. بیشتر افراد این فرآیند را بدون مشکل انجام می‌دهند.

دستگاه ام آر آی یک میدان مغناطیسی قوی و امواج رادیویی هدایت شده اطراف شما ایجاد می‌کند. انجام این فرایند دردی به همراه ندارد. شما میدان مغناطیسی یا امواج رادیویی را احساس نمی‌کنید و قسمت متحرکی هم در اطراف شما وجود ندارد.

در حین انجام ام آر آی، قسمت داخلی مگنت، ضربات مکرر، ضربان و صداهای دیگری ایجاد می‌کند. استفاده از محافظ گوش یا گوش دادن به موسیقی می‌تواند اثر این نویزها را کاهش دهد.

در برخی موارد، ماده کنتراست که معمولا گادولینیوم است ممکن است از طریق سیاهرگ‌های دست یا بازو تزریق به شما شود. ماده کنتراست برخی ظواهر تصویر را بهبود می‌بخشد. احتمال بروز واکنش‌های آلرژیک در اثر استفاده از ماده کنتراستی که در ام آر آی به کار برده می‌شود کمتر از ماده کنتراستی است که در سی تی اسکن استفاده می‌شود.

فرآیند انجام ام آر آی ممکن است از ۱۵ دقیقه تا بیش از یک ساعت طول بکشد. شما باید کاملا بی‌تحرک باشید زیرا هر حرکتی باعث تار شدن عکس می‌شود.

در هنگام انجام ام آر آی عملکردی شما باید برخی کارها را انجام دهید که عبارتند از ضربه زدن با شصت به انگشتان دیگر، سائیدن سنباده یا پاسخ به پرسش‌هایی که از شما می‌شود. این کارها به مغز در کنترل فعالیت‌ها کمک می‌کند.

مراقبت بعد از ام آر آی

اگر شما تحت تاثیر داروهای آرام‌بخش نباشید می‌توانید بلافاصله پس از انجام اسکن به فعالیت‌های روزمره و عادی خود بپردازید. اما اگر برای انجام این اسکن به بیمار آرام‌بخش داده شود پرسنل ممکن است تا یکی دو ساعت بعد از دریافت داروی آرامش‌بخش بیمار را مرکز نگه داشته تا کاملا هوشیار شود.

تفسیر جواب ام آر آی

پزشکی که برای تفسیر تصاویر MRI آموزش دیده است (رادیولوژیست) تصاویر گرفته شده از شما را آنالیز کرده و به پزشک شما گزارش می‌دهد. پزشک شما هر مطلب مهمی را با شما در میان گذاشته و مراحل را با شما پیش می‌برد.

هزینه ام آر آی

ام آر آی نسبت به دیگر تجهیزات عکس‌برداری مانند سی تی اسکن هزینه بیشتری دارد اما به دلیل اینکه تصاویر واضح‌تری را ارائه می‌دهد. اکثر متخصصین برای تشخیص دقیق بیماری‌ها استفاده از آن را ترجیح می‌دهند. مثلا برای اختلالات مغزی مانند تومور مغزی با وجود اینکه هزینه ام آر آی مغز بیشتر از سایر روش‌های عکس برداری است، اما توصیه می‌شود تنها ام آر آی انجام شود.